Wyprostowaną postawę człowieka bezpośrednio zapewnia struktura kręgosłupa. Wzrost masywności trzonów kręgowych w odcinku lędźwiowym, szerokie i mocne kości miednicy oraz ogólnie cały pas kończyn dolnych pozwalają im wytrzymać własny ciężar, dodatkową aktywność fizyczną i ciśnienie atmosferyczne. Kręgosłup zapewnia zachowanie kształtu ludzkiego ciała, zdolność do wykonywania różnych ruchów oraz chroni rdzeń kręgowy znajdujący się w kanale utworzonym przez kręgi przed wszelkiego rodzaju uszkodzeniami.
Pomagają w tym mięśnie towarzyszące kręgosłupowi na całej długości, a także silny aparat więzadłowo-ścięgnisty. Struktury te są ze sobą bardzo ściśle powiązane zarówno funkcjonalnie, jak i anatomicznie, dlatego większość chorób struktur kostno-chrzęstnych kręgosłupa, szczególnie w późniejszych stadiach, koniecznie „wpływa" na aparat więzadłowo-mięśniowy.
Dzięki wyprostowanej postawie człowiek może wykonywać różnorodne czynności, ale z drugiej strony to pionowe położenie kręgosłupa wyjaśnia wiele jego patologii, a także chorób sąsiednich struktur. Tym samym stałe ciśnienie atmosferyczne, zwiększony ciężar własny, dodatkowe obciążenia i cały szereg innych czynników powoduje, że elementy kręgosłupa zbudowane z różnych tkanek zaczynają się „starzeć" i „zużywać", a tempo regeneracja znacznie spowalnia, a tempo niszczenia wzrasta.
Różne części kręgosłupa odmiennie reagują na wpływ niekorzystnych czynników, czyli tempo zmian zwyrodnieniowych czy zapalnych, np. w odcinku szyjnym i piersiowym, może być różne. Zależy to od wielu przyczyn, ale obszar lędźwiowy prowadzi pod względem częstotliwości rozwoju patologii. Dokładniej, to kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy, utworzony przez pięć ruchomych kręgów lędźwiowych i kilka zrośniętych kręgów krzyżowych, przenosi maksymalne obciążenie i wykonuje większość zadań funkcjonalnych. Dlatego staje się miejscem rozwoju różnych chorób.
Spośród wszystkich patologii kręgosłupa wyróżnia się osteochondroza odcinka lędźwiowego, która jest rejestrowana na różnych etapach rozwoju u prawie każdej starszej osoby. Choroba ta często występuje w wieku średnim, a nawet u młodych ludzi, co można wytłumaczyć ogromną różnorodnością czynników predysponujących i przyczyn bezpośrednich. Osteochondroza lędźwiowa jest patologią bardzo polietiologiczną, co w dużej mierze nadaje jej ogromne znaczenie społeczne. W końcu jego przejawy i konsekwencje mogą znacznie obniżyć wydajność danej osoby, prowadzić do niepełnosprawności, obniżyć jakość życia pacjenta i poziom adaptacji społecznej.
Powody rozwoju
Głównym mechanizmem choroby jest stopniowe niszczenie chrzęstnych krążków międzykręgowych, które przechodzi przez kilka etapów i determinuje powstawanie kilku stopni nasilenia osteochondrozy. Ewolucja dbając o wyprostowaną postawę człowieka i zapewniając mu status intelektualny, „zapomniała" o tak ważnym szczególe, jak własna sieć krążenia chrząstki szklistej, która znajduje się we wszystkich stawach, łącznie z kręgosłupem. Jego składniki odżywcze pochodzą z leżącej pod spodem tkanki kostnej oraz z płynu maziowego, który wypełnia wszystkie jamy stawowe.
Być może ta cecha, polegająca na braku naczyń włosowatych w tkance chrzęstnej, maksymalnie zapewnia jej spełnianie swoich zadań funkcjonalnych. Ale z drugiej strony każda choroba lub uraz, który upośledza odżywianie szklistej chrząstki międzykręgowej, nieuchronnie prowadzi do wystąpienia w niej zmian dystroficznych. Są one dodatkowo pogłębiane przez fakt, że własne zdolności regeneracyjne krążków chrzęstnych są bardzo znikome.
To właśnie te negatywne procesy zaczynają zachodzić w tkankach kręgosłupa w średnim i starszym wieku, szczególnie w przypadku osteochondrozy u kobiet i mężczyzn, i z mniej więcej taką samą częstotliwością. Dlatego czynnik wieku, który wpływa na wszystkie narządy wewnętrzne i układy człowieka, prowadząc do pojawienia się w nich narastających zmian zwyrodnieniowo-dystroficznych, jest słusznie uważany za najważniejszą przyczynę rozwoju osteochondrozy.
Ale same zjawiska związane z wiekiem nie mogą wyjaśnić takich cech patologii u różnych pacjentów, jak:
- czas wystąpienia (objawu) osteochondrozy lędźwiowej;
- szybkość rozwoju procesu patologicznego i tempo zmian na różnych etapach;
- pojawienie się powikłań;
- rozwój pewnego rodzaju konsekwencji i powikłań.
Oczywiście istnieją inne dodatkowe przyczyny powstawania choroby, a także różne czynniki predysponujące, które są określone przez warunki środowiskowe, styl życia danej osoby, stan zdrowia i cechy genetyczne jego ciała.
Wszystkie te punkty można przedstawić w następujący sposób:
- urazy różnego rodzaju i ciężkości;
- deformacje kręgosłupa;
- predyspozycja dziedziczna;
- patologie autoimmunologiczne;
- choroby endokrynologiczne i zaburzenia metaboliczne;
- pacjent ma nadwagę.
Różne urazy kręgosłupa występują bardzo często i u osób w każdym wieku. Ich przyczyną może być zarówno tryb życia danej osoby (nadmierna aktywność fizyczna, uprawianie sportu), jak i rodzaj aktywności zawodowej. Ponadto urazy kręgosłupa często powstają w wyniku wypadków drogowych i innych wypadków.
Rozwój osteochondrozy lędźwiowej w tych przypadkach jest uważany za konsekwencję urazów, ponieważ w przeciwieństwie do tkanki kostnej, która regeneruje się dość łatwo, chrząstka szklista między kręgami nie może już w pełni się zregenerować. Nieuchronnie zaczynają w nim zachodzić procesy zwyrodnieniowe, które następnie tworzą patologię.
Deformacje kręgosłupa, które mają różne postacie, mogą być wrodzone lub nabyte. Każda skrzywienie (skolioza, kifoza, hiperlordoza) z konieczności wpływa na struktury chrzęstne, a także zakłóca ich dostarczanie składników odżywczych i tlenu. Naturalnie przy wrodzonych deformacjach zjawiska osteochondrozy są rejestrowane we wcześniejszym wieku.
W przypadku większości chorób bardzo ważne są również cechy genetyczne organizmu. Ale w przypadku osteochondrozy czynnik dziedzicznej predyspozycji nie ma bezpośredniego potwierdzenia, to znaczy nie ma bezpośredniego dziedziczenia tej patologii u bliskich krewnych.
Przeciwnie, niektóre zaburzenia metaboliczne, z dominującym lub recesywnym typem dziedziczenia, odgrywają pośrednią rolę w rozwoju patologii, która prowadzi do procesów patologicznych w kręgosłupie.
W ostatnich dziesięcioleciach coraz częstsze są przypadki chorób podstawowych o mechanizmie autoimmunologicznym, które stają się przyczyną osteochondrozy lędźwiowej. „Nieprawidłowe" zachowanie układu odpornościowego powoduje, że organizm zaczyna niszczyć własne tkanki, w szczególności tkankę łączną. Patologie autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty układowy, reumatyzm i twardzina skóry, „atakują" przede wszystkim tkankę łączną i struktury chrzęstne kręgosłupa.
Często współistniejące choroby pochodzenia endokrynologicznego, takie jak cukrzyca, dysfunkcja tarczycy, choroba Cushinga, a także zaburzenia metaboliczne i niedobory witaminowo-mineralne (niedobór witaminy D, C, grupy B, wapnia, fosforu, żelaza, miedzi) również prowadzą do rozwój osteochondrozy. . Wszystkie te punkty są czynnikami „wyzwalającymi", które zaburzają odżywianie i metabolizm chrzęstnych krążków międzykręgowych, co z konieczności wpływa zarówno na ich integralność anatomiczną, jak i funkcjonalność.
Należy również powiedzieć o takim czynniku, jak nadwaga danej osoby. Zauważono, że u pacjentów z nadwagą osteochondroza lędźwiowa rozwija się wcześniej i jest bardziej dotkliwa, a oprócz niej cierpią również inne stawy, zwłaszcza kończyn dolnych. Im większa masa ciała i im szybciej przybiera na wadze, tym bardziej niekorzystny przebieg patologii, tym większe ryzyko powikłań i większe prawdopodobieństwo niepełnosprawności pacjenta.
Etapy choroby
Zmiany patologiczne występujące przy osteochondrozie odcinka lędźwiowego i innych części kręgosłupa dotyczą przede wszystkim krążków chrząstki szklistej znajdujących się pomiędzy kręgami. Dopiero wtedy w strukturach kostnych trzonów kręgowych, torebek stawowych, więzadeł i tkanki mięśniowej pojawiają się bolesne zjawiska, co warunkuje obecność bardziej szczegółowego i zróżnicowanego obrazu klinicznego w późniejszych stadiach patologii, a także powstawanie powikłania osteochondrozy.
Krążek międzykręgowy składa się z dwóch części. Strefa środkowa nazywana jest jądrem miażdżystym, które ma bardzo elastyczną i miękką strukturę i pełni funkcję amortyzacji kręgosłupa. Zewnętrzną część stanowi pierścień włóknisty, który pełni funkcję łączenia i stabilizacji kręgów. W odcinku lędźwiowym przestrzenie międzykręgowe są najwyższe, do 1 cm, co tłumaczy się zwiększonym obciążeniem tego konkretnego obszaru kręgosłupa.
Na samym początku rozwoju choroby, gdy normalne zaopatrzenie tkanki chrzęstnej w tlen i składniki odżywcze zostaje zakłócone, regeneracja chondrocytów spowalnia, a stare komórki nie są już zastępowane nowymi. W płynie międzykomórkowym zachodzą także negatywne procesy związane z zaburzeniami metabolicznymi i przedwczesnym usuwaniem produktów rozkładu. Na tym etapie nadal możliwe jest przywrócenie zdolności regeneracyjnych chrząstki i pokonanie choroby.
Następnie włókna kolagenowe krążków chrzęstnych zaczynają się rozpadać, co prowadzi najpierw do częściowego, a następnie całkowitego zniszczenia warstw międzykręgowych. Utrata zostaje stabilność całych odcinków kręgosłupa, a w przypadku pęknięcia pierścieni włóknistych struktury chrzęstne uciekają albo poza kręgosłup, albo do kanału kręgowego. Ostatni punkt określa mechanizm powstawania przepuklin międzykręgowych.
Kiedy krążki chrząstki znikają lub zostają zastąpione przez tkankę łączną, stabilność zostaje całkowicie utracona, a kręgi mogą zsuwać się z siebie, utrzymując się w miejscu jedynie więzadłami. Ten stan kręgozmyku jest szczególnie charakterystyczny dla odcinka lędźwiowego, później uzupełniają go objawy uszkodzenia stawów międzykręgowych, więzadeł i mięśni podtrzymujących kręgosłup. Kiedy korzenie nerwowe, które parami rozciągają się od rdzenia kręgowego, biorą udział w procesie patologicznym, powstają charakterystyczne objawy neurologiczne patologii.
Z reguły osteochondroza początkowo wpływa na jeden odcinek kręgosłupa, ale następnie procesy zwyrodnieniowo-dystroficzne rozprzestrzeniają się na inne części. Zmniejsza się wysokość wszystkich przestrzeni międzykręgowych, co powoduje skrócenie kręgosłupa (człowiek staje się krótszy), zwiększa się niestabilność, ale wraz z nią traci się dotychczasową ruchliwość i elastyczność kręgosłupa. Stopniowo pojawiają się deformacje lub pogłębiają się istniejące krzywizny.
Objawy na różnych etapach
Stopniowy rozwój choroby i rosnące nasilenie zmian patologicznych w kręgosłupie determinują cały zespół objawów klinicznych osteochondrozy. Im cięższa choroba, im więcej dolegliwości zgłasza pacjent, tym bardziej obniżona jest funkcjonalność kręgosłupa i tym intensywniejsze są zaburzenia neurologiczne.
Objawy osteochondrozy lędźwiowej zależą od stopnia zmian morfologicznych i w miarę ich wzrostu łączą się w cztery etapy lub stopnie patologii:
- Jak już wskazano, pierwszy etap charakteryzuje się minimalnymi zmianami w krążkach chrząstki, które są odwracalne. Dlatego często nazywa się go przedklinicznym. Pacjent może odczuwać jedynie niewielki dyskomfort, zwłaszcza po wysiłku fizycznym. Łatwo się go pozbyć, dostosowując dietę i normalizując aktywność fizyczną.
- Osteochondroza odcinka lędźwiowego drugiego stopnia objawia się wyraźnymi objawami klinicznymi. Pacjent odczuwa bóle w dolnej części pleców, które nasilają się w trakcie i po wysiłku fizycznym. Często osoba nie może nawet kontynuować pracy z powodu silnego bólu. W drugim etapie choroby dodatkowo powstaje ochronny skurcz mięśni w okolicy lędźwiowej. Często ból pleców jest wywołany kaszlem, nagłym skrętem lub zgięciem, może promieniować do pośladków i kończyn dolnych.
- W trzecim etapie objawy osteochondrozy lędźwiowej są jeszcze bardziej intensywne. W wyniku rozwiniętej niestabilności kręgosłupa powstają przepukliny krążków międzykręgowych, kręgozmyk, podwichnięcia i zwichnięcia kręgów, co determinuje znaczne nasilenie zespołu bólowego. Może być odczuwany przez pacjenta jako „lumbago", któremu towarzyszą zaburzenia motoryczne i zmiany wrażliwości. Dodatkowo rozwija się osłabienie mięśni kończyn dolnych, rozwijają się zaburzenia dyzuryczne i seksualne.
- Na ostatnim, czwartym etapie proces zwyrodnieniowy rozprzestrzenia się na aparat więzadłowy, tkankę nerwową rdzenia kręgowego i jego korzeni, na stawy międzykręgowe i naczynia krwionośne. Powstaje zesztywnienie kręgosłupa, objawiające się całkowitą niewydolnością funkcjonalną, często rozwija się zapalenie rdzenia, zakrzepica naczyń krwionośnych i porażenie nóg.
Przeprowadzenie diagnostyki
Większość osób doskonale wie, że konieczna jest konsultacja z lekarzem już w najwcześniejszym stadium choroby, czyli w momencie pojawienia się jej pierwszych objawów. Ale w praktyce dzieje się tak, że do kliniki trafia się dopiero wtedy, gdy ból w okolicy lędźwiowej staje się nie do zniesienia, a wszelkiego rodzaju maści, żele i kompresy już nie pomagają. Z reguły dzieje się to na etapach 2-3 osteochondrozy, kiedy procesu zwyrodnieniowo-dystroficznego nie można już zatrzymać, można go jedynie nieco spowolnić.
Diagnozę i leczenie osteochondrozy lędźwiowej prowadzi chirurg i neurolog. Aby prawidłowo postawić diagnozę, określając stopień uszkodzenia kręgosłupa, lekarz musi wykonać następujące kroki diagnostyczne:
- zebrać skargi pacjenta, wyjaśnić charakter, czas wystąpienia i drogę bólu oraz określić obecność dodatkowych objawów;
- wyjaśnij historię medyczną, to znaczy ustal, kiedy i jak pojawiły się pierwsze oznaki osteochondrozy i jak się rozwinęły;
- przeprowadzić zewnętrzne badanie pacjenta, podczas którego wyjaśniono lokalizację punktów bólowych, obecność skurczów mięśni, skrzywień kręgosłupa, określono stopień upośledzenia czynnościowego, zmiany odruchów i wrażliwości;
- dodatkowo przeprowadzić badanie instrumentalne z wykorzystaniem radiografii oraz, jeśli istnieją wskazania, tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego. Badania te pozwalają określić stopień zniszczenia tkanki chrzęstnej i kostnej, lokalizację kręgów, obecność zwichnięć, kręgozmyków i przepuklin międzykręgowych, a także stan aparatu mięśniowo-więzadłowego.
Kompleks tych danych pozwala prawidłowo sformułować diagnozę osteochondrozy, wskazując zajęty odcinek kręgosłupa, stopień zmian destrukcyjnych i obecność powikłań. Diagnoza każdego pacjenta może mieć indywidualne cechy, które determinują leczenie patologii, zastosowanie metod zachowawczych lub radykalnych.